Praca aktora ma wiele wspólnego z pracą tłumacza. Jedna i druga jest interpretacją cudzych tekstów. Tłumacz też zakłada maskę: cudzy tekst jest maską, którą tłumacz ożywia, przez którą przemawia własnym głosem, ale nie jest to do końca jego tekst. To cudzy tekst, który bez tłumacza nie istnieje w obcym języku.
— Monika Muskała, tłumaczka z języka niemieckiego
W I tomie Dramatów Thomasa Bernharda, wydanym właśnie przez wydawnictwo Czytelnik, znalazły się trzy sztuki: Siła przyzwyczajenia, Minetti. Portret artysty z czasów starości i Przed odejściem w stan spoczynku. Komedia o duszy niemieckiej – dwie pierwsze w tłumaczeniu Moniki Muskały, ostatnia w tłumaczeniu Danuty Żmij-Zielińskiej. Pozornie różne, mają jeden wspólny mianownik – jest nim gra i mistyfikacja. Raz chodzi o inscenizowanie artystycznej klęski, powtarzanej rytualnie przez trupę muzycznych dyletantów, to znowu o śmierć zapomnianego, niegdyś podobno wielkiego aktora, który postanawia odejść w masce króla Leara, wreszcie o kazirodczo-teatralne rytuały rodzinne odprawiane raz do roku ku czci Himmlera. Na okładce maska z gazy – ni to pandemiczna, ni to teatralna. Tragiczna.
W nagraniu wideo Monika Muskała opowiada o początkach swojej przygody ze sztukami Thomasa Bernharda, o mistyfikacji, za pomocą której człowiek próbuje ratować się z katastrofy, jaką jest jego życie, i o sztuce Minetti. Portret artysty z czasów starości.
W nagraniu audio Monika Muskała opowiada o tym, co łączy trzy pozornie różne sztuki zebrane w pierwszym tomie Dramatów Thomasa Bernharda, mistrza autoinscenizacji, a także czyta fragment monologu Minettiego ze sztuki Minetti, napisanej przez Bernharda dla Bernharda Minettiego (od 8’16”).
Fragment dramatu Thomasa Bernharda Minetti. Portret artysty z czasów starości…
Die Künstler hängen zeitlebens
ob sie es wahrhaben wollen oder nicht
von der sogenannten Gebildeten Welt ab
und verweigert sich ein Künstler der klassischen Kunst
läßt ihn die sogenannte Gebildete Welt fallen
er ist ein toter Mann mein Kind
Zuerst glaubte ich
ich ziehe mich enttäuscht
naturgemäß enttäuscht
nur auf die kürzeste Zeit nach Dinkelsbühl zurück
in dieses kleine verschlafene Nest
in welchem sich die Krautköpfe Gutenacht sagen
aber ich bin ganze dreißig Jahre
in Dinkelsbühl geblieben
dreißig Jahre mein Kind
in welchen ich die gesamte klassische Literatur studiert habe
damit ich am Ende gewußt habe
warum ich mich ihr verweigere
Den Lear ja
aber die ganze übrige klassische Literatur nein
In der Dachkammer meiner Schwester in Dinkelsbühl
spielte ich an jedem Dreizehnten des Monats
vor dem Spiegel den Lear
immer pünktlich um acht am Abend
in Ensors Maske mein Kind
um nicht aus der Übung zu kommen
Und an jedem gewöhnlichen Tag
eine angemessene Deklamation mein Kind
Learsätze
immer die gleichen Learsätze
und an jedem Dreizehnten den kompletten Lear
einmal in Englisch
und einmal in Deutsch
in meiner eigenen Übersetzung natürlich
Der Künstler ist erst der wahre Künstler
wenn er durch und durch wahnsinnig ist
wenn er sich in den Wahnsinn hineingestürzt hat
bedingungslos
sich zur Methode gemacht hat
Der wahre Künstler mein Kind hat sich den Wahnsinn
seiner Kunst zur Methode gemacht
mag die Welt denken und schreiben was sie will
Er darf nur kein Angsthase sein
Der Künstler darf kein Angsthase sein natürlich
Die Gesellschaft hat mir den Boden entzogen
indem sie mir die Bühne entzogen hat
und die Senatoren haben mir den Prozeß gemacht
und meine Existenz ruiniert
aber meine Künstlerschaft hat unter dieser Gemeinheit
nicht gelitten
im Gegenteil
Aber welche Anstrengung mein Kind
In Dinkelsbühl in der Dachkammer meiner Schwester
Künstler sein
…w przekładzie Moniki Muskały
Artyści są przez całe życie
wszystko jedno czy się do tego przyznają czy nie
uzależnieni od tak zwanego oświeconego świata
i oprze się któryś artysta klasycznej sztuce
cały oświecony świat zrywa z nim
jest trupem moje dziecko
Najpierw myślałem
rozczarowany
siłą rzeczy rozczarowany
zaszyję się tylko na krótki czas w Dinkelsbühl
w tej zapadłej dziurze
gdzie kapuściane głowy mówią sobie dobranoc
ale zostałem w Dinkelsbühl
całe trzydzieści lat
trzydzieści lat moje dziecko
w ciągu tych lat przestudiowałem całą klasyczną literaturę
żeby koniec końców dowiedzieć się
dlaczego się jej oparłem
Lear owszem
ale cała pozostała literatura klasyczna nie
W pokoju na poddaszu u mojej siostry w Dinkelsbühl
trzynastego każdego miesiąca grałem
Leara przed lustrem
zawsze punktualnie o ósmej wieczorem
w masce Ensora moje dziecko
żeby nie wyjść z wprawy
A w dzień powszedni
odpowiednia deklamacja moje dziecko
zdania z Leara
zawsze te same zdania z Leara
a każdego trzynastego Lear kompletny
raz po angielsku
a raz po niemiecku
w moim własnym tłumaczeniu oczywiście
Artysta dopiero wtedy jest prawdziwym artystą
kiedy jest na wskroś szalony
kiedy w szaleństwie pogrąży się
bezwarunkowo
uczyni z niego metodę
Prawdziwy artysta moje dziecko z szaleństwa
swojej sztuki czyni metodę
niech sobie świat myśli i wypisuje co chce
Nie wolno mu tylko panikować
Artyście nie wolno panikować oczywiście
Społeczeństwo usunęło mi grunt spod nóg
pozbawiając mnie sceny
a senatorowie wytoczyli mi proces
zrujnowali mi życie
ale mój artyzm z powodu tej podłości
nie ucierpiał
wręcz przeciwnie
Jakiż to wysiłek moje dziecko
W Dinkelsbühl w pokoju na poddaszu u siostry
być artystą
O tłumaczce
Monika Muskała – tłumaczka literatury niemieckojęzycznej, eseistka, dramatopisarka, dokumentalistka. Tłumaczyła Thomasa Bernharda, Elfriede Jelinek, Wernera Schwaba, Heinera Müllera, Franka Wedekinda, Ödöna von Horvatha. W 2019 r. wyróżniona nagrodą im. Karla Dedeciusa za całokształt twórczości translatorskiej. Za esej Między Placem Bohaterów a Rechnitz. Austriackie rozliczenia (Ha!Art, 2016) otrzymała Górnośląską Nagrodę Literacką Juliusz i nagrodę „Literatury na Świecie”. Książka była również nominowana do Nagrody Nike i Nagrody Literackiej Gdynia. Z siostrą Gabrielą pisze sztuki teatralne pod pseudonimem Amanita Muskaria: Podróż do Buenos Aires (2001), Daily Soup (2007), Cicha noc (2016) i Tożsamość Wila (2017). Wykładowczyni w łódzkiej Szkole Filmowej. Z Andreasem Horvathem zrealizowała kilka filmów dokumentalnych, m.in. nagrodzony w Karlovych Varach Views of a Retired Night Porter (2006).
© Autorem zdjęcia Moniki Muskały jest Andreas Horvath. W nagraniu wykorzystano utwór dostępny na licencji Creative Commons: Denis Stelmakh, Afraid of Destiny (link).
